Koenzym Q10 – właściwości, źródła, zastosowanie. Kiedy go suplementować?

Koenzym Q10 to związek naturalnie występujący w błonach komórkowych ludzi, zwierząt i roślin; przede wszystkim w wewnętrznej błonie mitochondrium. Przedmiotem naszego zainteresowania będzie głównie koenzym mitochondrialny, który jest istotnym nośnikiem elektronów w łańcuchu oddechowym i ważnym antyoksydantem. Poznajmy właściwości koenzymu Q10 i wynikające z nich działanie lecznicze. 

1. Co to jest koenzym Q10?
2. Jaka jest rola koenzymu Q10 w organizmie?
3. Jak działa koenzym Q10 i jakie ma właściwości? 
4. Na co pomoże koenzym Q10, jakie ma zastosowanie? 
5. Niedobór koenzymu Q10 – przyczyny 
6. Koenzym Q10 – gdzie można go znaleźć? 
7. Preparaty z koenzymem Q10 – kiedy je stosować? Jak dawkować? 

Proces starzenia się to nieuchronny, dotyczący każdego człowieka proces fizjologiczny, który jednak niesie ze sobą coraz to większe ryzyko wystąpienia procesów patologicznych, utrudniających sprawne funkcjonowanie. To, że żyjemy w społeczeństwach starzejących się jest już wiedzą powszechną. Dolegliwości i choroby wieku podeszłego stanowią więc coraz większy problem nie tylko medyczny, ale też o wymiarze ekonomicznym, społecznym, psychologicznym. Dlatego pilnie poszukiwane są metody, by już nie tylko dodać lat do życia, ale by przede wszystkim dodać życia do lat. 

Co to jest koenzym Q10?

Koenzym Q10 (ang. coenzyme Q10), zwany też witaminą Q lub ubidekarenonem, jest tzw. substancją witaminopodobną – niezbędną do funkcjonowania komórek i w dużym stopniu syntetyzowaną endogennie przez organizm (w odróżnieniu od witamin właściwych, dostarczanych egzogennie). Określa się go mianem ubichinonu (od łac. ubitarius – wszechobecny, chinon – związek pierścieniowy posiadający 2 grupy ketonowe) ze względu na powszechność występowania w narządach różnych gatunków zwierząt. Co ciekawe, wśród nich występują homologi ubichinonu różniące się długością łańcucha bocznego: u człowieka prócz koenzymu Q10 stwierdzono również obecność koenzymu Q9. 

Jaka jest rola koenzymu Q10 w organizmie?

Poza mitochondrium ubichinon występuje w błonach aparatu Golgiego, retikulum endoplazmatycznym, lizosomach, peroksysomach, mikrosomach. Stabilizuje wszystkie błony komórkowe, czyniąc je odpornymi na szkodliwe czynniki i na utratę różnych substancji z wnętrza komórki (wody lub jonów K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺). Dba też o integralność kanałów wapniowych podczas niedokrwienia mięśnia sercowego. 

Jak działa koenzym Q10 i jakie ma właściwości? 

Koenzym Q10 ma właściwości antyoksydacyjne: wiążąc wolne rodniki tlenowe, zapobiega peroksydacji lipidów, uszkodzeniom białek i DNA. Co ważne, w ten sposób działa tylko forma zredukowana związku, czyli ubichinol. Jest to jedyny przeciwutleniacz rozpuszczalny w tłuszczach, syntetyzowany w organizmie, który może się stale regenerować z formy utlenionej przy pomocy różnych enzymów. Ubichinol działa antyoksydacyjne również pośrednio: regeneruje zredukowaną (czyli biologicznie aktywną) formę tokoferolu (witaminy E, kolejnego silnego przeciwutleniacza lipofilowego) z jego postaci utlenionej. 

Ze względu na powyższe koenzym Q10 zaliczany jest w poczet najważniejszych czynników endogennych chroniących komórki przed reaktywnymi formami tlenu. 

Na co pomoże koenzym Q10, jakie ma zastosowanie? 

Koenzym Q10 znajduje zastosowanie w terapiach chorób związanych z uszkodzeniami mitochondriów oraz tych, gdzie spada ilość mitochondrialnego koenzymu. Serce, mózg, wątroba czy mięśnie mają duże zapotrzebowanie energetyczne, zatem potrzebują największych ilości ubichinonu. Wraz z wiekiem zmniejsza się poziom i synteza mitochondrialnego koenzymu, a spadek tej ilości może być specyficzny dla pewnych tkanek. Stąd zastosowanie koenzymu w terapii chorób neurodegeneracyjnych (choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, pląsawica Huntingtona). 

Korzystne działanie koenzymu q10 potwierdzono również w kardiomiopatiach, niewydolności krążenia, nadciśnieniu tętniczym, chorobie niedokrwiennej serca, niemiarowości rytmu serca, miażdżycy, cukrzycy, otyłości, periodontopatiach (chorobach przyzębia, np. parodontozie). Bada się go jako środek wspomagający leczenie nowotworów, chorób zakaźnych. Wyrównanie niedoborów w podeszłym wieku może spowolnić procesy starzenia. Bywa stosowany w zatruciach oraz w celu zwiększenia wydolności fizycznej organizmu, w nużliwości mięśni, w zespole przewlekłego zmęczenia. 

Zastosowanie koenzymu Q10 w kosmetyce?

Koenzym Q10 ma szerokie zastosowanie w kosmetyce: zarówno wewnętrznie jako nutrikosmetyk (suplement diety zawierający składniki wpływające pozytywnie na wygląd i kondycję skóry, włosów, paznokci), jak i zewnętrznie, stosowany na skórę. Koenzym podawany doustnie opóźnia procesy starzenia się organizmu, również te widoczne na skórze. W badaniach zaobserwowano, że przyjmowanie suplementu przez co najmniej 12 tygodni wyraźnie poprawia gładkość i jędrność skóry, następuje zmniejszenie głębokości zmarszczek, głównie wokół oczodołów, ale też w okolicach ust i fałdów nosowo-wargowych. Ubichinon podany zewnętrznie zwiększa odporność komórek naskórka na stres oksydacyjny – przede wszystkim chroni przed reaktywnymi formami tlenu (RFT) wytworzonymi pod wpływem promieniowania UV. Zwiększa biosyntezę kwasu hialuronowego, działa ochronnie na kolagen, wypłyca zmarszczki. 

Niedobór koenzymu Q10 – przyczyny 

W warunkach homeostazy synteza koenzymu Q10 w organizmie jest wystarczająca, by wszystkie komórki i tkanki funkcjonowały prawidłowo. Niedobory ubichinonu pojawiają się w wyniku procesów fizjologicznych (wraz z wiekiem synteza koenzymu zmniejsza się) lub procesów patologicznych: kardiomiopatii, nadciśnienia, zatruć, zakażeń, na skutek wystawienia na promieniowanie jonizujące, długotrwałego zażywania leków przeciwnowotworowych lub obniżających poziom cholesterolu (statyn), na skutek niedożywienia. 

Koenzym Q10 – gdzie można go znaleźć? 

W przypadku obniżenia stężenia koenzymu Q10 w organizmie postępowanie terapeutyczne polega na suplementacji doustnej preparatami ubichinonu lub związkami, które wpływają na nasilenie jego syntezy (kwas foliowy, kwas pantotenowy, witaminy B2, B6, B12). Warto też spożywać produkty będące jego źródłem: olej rzepakowy, wołowinę, wątróbkę i szynkę wieprzową, tuńczyka, śledzie, pstrąga, kurczaka, czarną porzeczkę, kalafior, groch i jogurt. Co ciekawe, bardzo wysoką zawartością koenzymu Q10 charakteryzuje się mięso z renifera. 

Preparaty z koenzymem Q10 – kiedy je stosować? Jak dawkować? 

W aptekach dostępne są liczne preparaty z koenzymem Q10 do stosowania doustnego (kapsułki, krople, tabletki) lub do stosowania zewnętrznie na skórę twarzy (sera przeciwzmarszczkowe i regenerujące). Występuje też forma tabletek do ssania do stosowania przy chorobach dziąseł, np. parodontozie. Spośród preparatów doustnych wybrać można jedno- lub wieloskładnikowe (np. z witaminą E, z wyciągiem z głogu, z lecytyną). 

Najbardziej popularne preparaty zawierają dawki od 30 do 100, a czasem 200 mg koenzymu Q10. Dawki niższe przeznaczone są raczej dla osób młodszych, poniżej 40. roku życia (zaleca się zażycie 30 mg jednorazowo rano). Osobom starszym, osobom z chorobami sercowo-naczyniowymi zalecane są dawki wyższe, a rekomendowana suplementacja to często nawet 100 mg zażywane 3 razy na dobę. Suplementacja powinna trwać minimum 4 tygodnie, ale optymalne wyniki osiąga się przy dłuższym stosowaniu – przynajmniej 12 tygodni. 

Przed użyciem zawsze należy zapoznać się z ulotką preparatu, a ewentualne wątpliwości skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. 

Koenzym Q10 – przeciwwskazania 

Preparaty z koenzymem Q10 uznawane są za bezpieczne i dobrze tolerowane. Rzadko występują łagodne objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego (nudności, biegunki). Jednak są przeciwwskazane u kobiet w ciąży i kobiet karmiących.