Jasnota purpurowa – właściwości zdrowotne, zastosowanie i przepisy

Jasnota purpurowa (łac. Lamium purpureum, ang. Purple Deadnettle) jest w Polsce pospolitą rośliną zielną, należącą do rodziny jasnotowatych – Lamiaceae. Roślina ta występuje powszechnie również w Europie, a także w wielu innych częściach świata. Jasnota purpurowa jest często spotykana na trawnikach, łąkach, przydrożach i innych miejscach o glebie przepuszczalnej. W naszym kraju jest najczęściej traktowana jako chwast, a ze względu na częstość jej występowania zyskała sobie wiele nazw i przydomków, takich jak kwitnąca pokrzywa oraz pokrzywa głucha. Niskie wymagania glebowe oraz łatwość rozmnażania sprawiają, że w niektórych rejonach musi być wręcz zwalczana przez rolników.

Jasnota jest niewielką rośliną, osiąga ona od 20 do 40 cm wysokości. Kanciaste łodygi rośliny są wzniesione i owłosione krótkimi włoskami. Sercowate liście są ułożone na łodydze skrętolegle, a górne partie liści mogą mieć lekkie fioletowe zabarwienie. Blaszka liściowa jest pokryta miękkimi włoskami okrywającymi. W szczytowych partiach rośliny wyrastają fioletowe kwiaty. Są one zebrane w tzw. nibyokółkach, które w zależności od osobnika mogą liczyć od 4 do nawet 18 kwiatów. Kwiaty mają budowę charakterystyczną dla roślin z rodziny jasnotowatych i składają się z dwuwargowej korony. Owocem jasnoty purpurowej są drobne szare rozłupki, a nasiona rośliny są wyposażone w bogate w tłuszcz struktury - elajosomy.

Surowcem zielarskim jest ziele jasnoty purpurowej – Lamii herba. Ziele należy zbierać w okresie kwitnięcia i suszyć w przewiewnym, zacienionym miejscu.

Wyciągi z jasnoty purpurowej są obecnie stosowane pomocniczo w postaci naparów jako lekkie środki uspokajające i wyciszające przed snem. Niektórzy pacjenci przyjmują ekstrakty z tej rośliny w leczeniu migrenowych bólów głowy, napary są również pomocne w łagodzeniu bólu miesiączkowego i obfitych krwawieniach. Jasnota jest stosowana w nadciśnieniu i reumatyzmie. Z jej ziela można przygotować relaksującą kąpiel. Sprawdzi się również w pielęgnacji cery łojotokowej gdyż ma właściwości przeciwzapalne i ogranicza wydzielanie sebum.

Z ciekawszych niemedycznych zastosowań ziela jasnoty purpurowej można wspomnieć o wykorzystaniu tej rośliny jako środka odstraszającego mole. Ze względu na zawartość olejku eterycznego intensywnie pachnie.

W polskiej medycynie ludowej można spotkać się ze wzmiankami dotyczącymi stosowania wyciągów z jasnoty purpurowej w leczeniu pacjentów sparaliżowanych, osób cierpiących na żylaki odbytu oraz w przypadku trudno gojących się ran. Wyciągi z jasnoty były również stosowane w przypadku niestrawności i dolegliwości jelitowych.

Jasnota purpurowa nie jest roślina trującą. Wszystkie jej części są jadalne. Można z niej zrobić pesto, dodawać do sałatek i zup lub przyrządzić jak szpinak. W celach leczniczych z jasnoty purpurowej przygotowuje si napar, ocet, nalewkę i wino.

Wyciągi z jasnoty purpurowej są źródłem substancji aktywnych farmakologicznie należących do kilku grup chemicznych. Za aktywność leczniczą ekstraktów odpowiadają w głównej mierze glikozydy irydoidowe oraz flawonoidy, takie jak kwercetyna, kwercytryna, rutyna. Ponadto, ekstrakty zawierają również kwas chinowy, kwas hydroksycynamonowy, kwas kawowy i kwas chlorogenowy należące do grupy kwasów fenolowych. Nie bez znaczenia jest również obecność frakcji olejku eterycznego, który składa się głównie z germakrenu D oraz α-pinenu i β-pinenu. Ponadto, ziele jasnoty jest źródłem węglowodanów, do których zaliczamy mannotriozę, a także błonnika i substancji mineralnych, m.in. żelaza.

Surowiec jest wykazuje działanie przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Wyciągi z jasnoty purpurowej są polecane przez fitoterapeutów w schorzeniach wątroby, ponieważ mogą wykazywać działanie protekcyjne na miąższ wątroby. Substancje czynne obecne w zielu mogą usprawniać proces trawienia pokarmów, ze względu na pobudzanie wydzielania kwasu solnego w żołądku, soku trzustkowego i żółci. Podobnie jak w przypadku jasnoty białej, surowiec wykazuje działanie przeciwbólowe i może zmniejszać nadmierne krwawienia podczas cyklu miesiączkowego. Z kolei obecność irydoidów oraz olejku eterycznego prawdopodobnie odpowiada za lekkie działanie uspokajające surowca. Niektóre źródła wskazują również na potencjalne właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze stężonych ekstraktów z jasnoty, co bywa wykorzystywane w leczeniu zatruć pokarmowych.

Z ziela jasnoty purpurowej można przygotować napar, intrakt oraz nalewkę i winko jasnotowe. Na problemy skórne można wykorzystać maść.

Herbatka z jasnoty purpurowej:
W celu przygotowania naparu starannie wysuszony surowiec należy zalać odpowiednią ilością gorącej wody i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Po tym czasie napar można odcedzić i przyjmować 2-3 razy dziennie w niewielkich ilościach.

Nalewka jasnotowa:
W przypadku przygotowania nalewki, przekazy medycyny ludowej zalecają zalanie suchego surowca etanolem w stosunku ilościowym 1:5. Tak przygotowaną nalewkę można stosować 2-3 razy dziennie w niewielkich porcjach podczas zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego lub zaburzeń na tle nerwowym.
Kuracja nie powinna trwać dłużej niż dwa tygodnie.

Stosowanie wyciągów z jasnoty purpurowej nie jest zalecane w przypadku kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji.  Zalecane jest również zachowanie ostrożności u pacjentów cierpiących na wrzody żołądka oraz nadkwasotę, ponieważ surowiec może nieznacznie zwiększać stopień kwasowości soku żołądkowego.