KTO MA WIEDZIEĆ… jak wytwarza się pokarm w piersiach?

Mitów dotyczących laktacji jest bardzo dużo. Skąd bierze się mleko w piersiach i czy to możliwe, że w ogóle się nie pojawi? Czy może zdarzyć się tak, że mleko w piersiach zwarzy się w upalny dzień? Skąd organizm wie, że powinien zacząć produkcję mleka i jak to się dzieje, że pokarm wypływa z piersi? Na takie i podobne pytania odpowiedzi warto szukać w sprawdzonych źródłach i potwierdzać je badaniami naukowymi.

Jak przebiega proces laktacji?

Laktacja, czyli proces powstawania i wydzielania pokarmu, rozpoczyna się już w trakcie ciąży. Proces laktacji jest regulowany przez trzy mechanizmy: hormonalny, neurohormonalny i autokrynny. Pokarm powstaje już w czasie ciąży – laktacja rozpoczyna się ok. 16-22 tygodnia ciąży. W tym czasie rozwijają się pęcherzyki mleczne i sieć przewodów mlecznych. Natomiast tuż po porodzie, wraz z momentem urodzenia się łożyska, spada poziom estrogenów i progesteronu, a stopniowo rośnie stężenie prolaktyny – uruchamia się (zablokowana dotąd) kaskada hormonalna, którą nazywa się kompleksem laktogennym. Kompleks laktogenny to mieszanka hormonów, biorących udział we wszystkich etapach cyklu laktacyjnego, w skład której wchodzą: progesteron, estrogeny, prolaktyna, insulina i insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1, kortyzol, somatotropina oraz hormony tarczycy. Ważną rolę odgrywa również oksytocyna, która odpowiada za wypływ pokarmu z piersi.

Pozytywne sprzężenie zwrotne

Organizm automatycznie wie, że powinien zacząć produkcję mleka w piersiach. Biologicznie i anatomicznie przygotowuje się na to od II trymestru ciąży, a sama laktacja jest integralną częścią cyklu rozrodczego. Laktacja – o ile nie ma się zmniejszonej lub w ogóle niewykształconej tkanki gruczołowej w piersiach – działa na zasadzie pozytywnego sprzężenia zwrotnego, co oznacza, że im częściej dziecko będzie ssało pierś, tym więcej mleka organizm wyprodukuje. Natomiast im mniejsza stymulacja piersi, tym mniej pokarmu w czasie laktacji. Właśnie dlatego tak ważne jest – szczególnie w czasie stabilizowania się laktacji przez pierwsze 4-6 tygodni po porodzie – przystawianie noworodka do piersi „na żądanie”, nie mniej niż 8 razy na dobę.

Na sprzężenie zwrotne składają się dwa mechanizmy:

• odruch wytwarzania pokarmu, tzw. odruch prolaktynowy,
• odruch wypływania pokarmu, tzw. odruch oksytocynowy.

Jak zatem działają oba te mechanizmy?

Odruch prolaktynowy

Podczas ssania piersi dziecko stymuluje brodawkę sutka, tym samym stymulując zakończenia nerwowe. Poprzez nerwy do mózgu matki (a konkretniej – do przysadki mózgowej) trafia sygnał, że potrzebna jest zwiększona produkcja prolaktyny. Hormon ten, wyprodukowany w przednim płacie przysadki mózgowej, trafia do krwiobiegu, a stamtąd – do receptorów prolaktynowych, znajdujących się na ściankach pęcherzyków mlecznych. W ten sposób mleko syntezuje się i wydziela do światła pęcherzyków mlecznych.

Odruch oksytocynowy

Podczas ssania piersi dziecko stymuluje brodawkę sutka, drażniąc przy tym zakończenia nerwowe, które wysyłają bodziec do tylnego płata przysadki mózgowej, gdzie produkowana jest oksytocyna. Drogą naczyń krwionośnych oksytocyna dociera do gruczołu piersiowego. Oksytocyna powoduje skurcz komórek mioepitelialnych – maleńkich komórek mięśniowych (oksytocyna „macza palce” w skurczach mięśni, bo przecież odpowiada też za skurcze mięśni macicy w czasie porodu), które otaczają pęcherzyki i przewody mleczne – powodujący wypływ mleka. Kiedy mleko wypływa poprzez ujścia kanalików mlecznych, dziecko ssie pierś i opróżnia ją, a cały cykl odruchu oksytocynowego może zacząć się na nowo.

Zwrotny inhibitor laktacji (FIL)

Jest wiele trudnych medycznych słów i terminów, które występują w opisywaniu procesu laktacji. Dlatego trudno brzmiące terminy warto szczegółowo opisywać, żeby mogły stać się łatwiejsze w odbiorze. FIL (ang. feedback inhibitor of lactation) to czynnik regulujący produkcję mleka na zasadzie „popytu i podaży”. Dzięki temu gruczoły piersiowe wytwarzają więcej mleka, kiedy są „puste”, a mniej mleka, kiedy są przepełnione. Kiedy pęcherzyki mleczne są pełne mleka, zmienia się kształt receptorów prolaktynowych, przez co kolejne cząsteczki prolaktyny nie mogą się z nimi łączyć, a to z kolei sprawia, że spowolniona jest synteza pokarmu. Natomiast gdy pierś jest opróżniana, receptory prolaktynowe powracają do swojego pierwotnego kształtu, dzięki czemu odblokowuje się produkcja mleka.

Skąd będę wiedzieć, czy skład mojego mleka jest wystarczająco dobry?

Skład mleka zależy od potrzeb dziecka i jest niejako „skrojony na miarę”. Bez względu na to, czy poród nastąpił o czasie, czy był przedwczesny – mleko własnej mamy będzie dla noworodka optymalne. Pokarm zmienia się w ciągu doby – ma inny skład w nocy, a inny w ciągu dnia. Zawsze zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze i substancje bioaktywne, jakich akurat w danym momencie potrzebuje dziecko. To mit, że mleko może być „za chude” albo „zepsute”.