Szczepienia w ciąży (COVID-19, grypa, krztusiec) – jakie szczepionki można podać ciężarnej?

Szczepienia w ciąży są tematem wciąż aktualnym i nierzadko budzącym wiele obaw ze strony przyszłych mam. Czy uzasadnione jest podjęcie decyzji o odstąpieniu od przyjęcia szczepienia w obawie o zdrowie dziecka? Okazuje się, że obecnie dysponujemy licznymi badaniami, które potwierdzają bezpieczeństwo szczepień i pozwalają skutecznie zabezpieczyć przed niebezpiecznymi konsekwencjami zachorowania zarówno przyszłą mamę jak i dziecko. 

Szczepienia w ciąży – aktualne wytyczne

Dotychczasowe osiągnięcia w dziedzinie medycyny pozwalają nam na bezpieczne i skuteczne zapobieganie wielu chorobom zakaźnym, również w tak wyjątkowym czasie, jakim dla kobiet jest ciąża i okres karmienia piersią. Aktualne wytyczne wielu międzynarodowych towarzystw, specjalizujących się w tematyce szczepień i immunologii, reprezentują stanowisko, iż należy dążyć do przeprowadzenia szczepienia w ciąży, o ile tylko występuje taka możliwość. 

Udowodniono, że w zależności od tygodnia ciąży, w którym nastąpiło szczepienie oraz początkowego stężenia przeciwciał u matki, przeciwciała matczyne mogą utrzymywać się w krwioobiegu niemowlęcia nawet do 6 miesięcy po porodzie. 

Jakie szczepionki można bezpiecznie podawać w ciąży?

Wyróżnia się trzy grupy szczepionek:

• żywe: zawierają drobnoustroje osłabione, a zatem pozbawione zjadliwości, czyli zdolności do namnożenia i zainfekowania organizmu, np. łączona szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce,
• inaktywowane (tzw. martwe): zawierają patogeny zabite chemicznie lub fizycznie, np. poprzez działanie temperatury, zalicza się do nich szczepionkę przeciwko grypie,
• najnowszej generacji (mRNA lub wektorowe).

W przypadku konieczności wykonania szczepienia w okresie planowania ciąży szczepionką żywą, zaleca się odroczenie decyzji o ciąży i stosowanie skutecznej antykoncepcji przez minimum 1 miesiąc. 

Szczepienie na COVID-19 a ciąża

Obecnie nie istnieją żadne dane, co do szkodliwości wspomnianego szczepienia na płód, jednak należy pamiętać, iż każdorazowa chęć zaszczepienia powinna być skonsultowana z lekarzem położnikiem prowadzącym ciążę lub lekarzem pierwszego kontaktu, którzy wykluczą ewentualne przeciwskazania. 

Szczepienie na COVID-19 w trakcie trwania ciąży jest szczególnie zalecane kobietom pracującym w ochronie zdrowia oraz mamom wcześniaków. Pamiętajmy również, że nie należy zatajać faktu karmienia piersią w momencie kwalifikacji do szczepienia. 
Warto mieć także na uwadze fakt, że nie istnieją żadne przesłanki sugerujące zastosowanie przerwy w karmieniu piersią przed lub po podaniu którejkolwiek z dawek szczepionki. 

Zachorowanie na COVID-19 w ciąży może być szczególnie niebezpieczne. Kobiety ciężarne znajdują się w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia oraz jego długotrwałych powikłań. Dlatego tak ważne jest wdrożenie profilaktyki, jeśli tylko brak jest innych przeciwskazań. 

Szczepienie na grypę w ciąży

Grypa sezonowa jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną układu oddechowego, którą możemy zarazić się drogą kropelkową lub poprzez kontakt bezpośredni, np. skórę rąk lub po dotknięciu zanieczyszczonej klamki i przeniesieniu drobnoustrojów w okolicę nosa czy ust.

Podobnie jak w przypadku COVID-19, kobiety ciężarne znajdują się w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego i powikłanego przebiegu choroby, nawet jeśli pacjentka nie ma chorób współistniejących. Jest to związane przede wszystkim z fizjologicznymi zmianami w obrębie układu immunologicznego, jakie zachodzą w ciąży, uniemożliwiając tym samym prawidłową odpowiedź odpornościową na pojawiający się drobnoustrój. Wśród możliwych powikłań zakażenia COVID-19 w ciąży należy wymienić: ciężkie zapalenie płuc, ostrą niewydolność oddechową, niską masę urodzeniową płodu czy ryzyko porodu przedwczesnego lub poronienia. Rosnąca gorączka może również wywoływać zbyt szybką czynność serca u płodu. 

Szczepionka na grypę jest szczepionką inaktywowaną, a zatem, jak wspomniano wcześniej, ciąża nie jest przeciwskazaniem do jej podania. Rzadko pojawiają się działania niepożądane lub są jedynie miejscowe i obejmują ból, zaczerwienienie i nieznaczny obrzęk w miejscu podania. 

Należy również wspomnieć, iż podanie szczepionki na grypę w ciąży nie niesie za sobą ryzyka zmniejszonej masy u płodu, poronienia, wad wrodzonych czy opóźnienia rozwoju psychomotorycznego dziecka. 

Szczepienie na krztusiec w ciąży

Pomimo wdrożenia obowiązkowych szczepień na krztusiec w dzieciństwie, odporność na tę chorobę stopniowo spada wraz z wiekiem i u kobiet w wieku rozrodczym okazuje się być już niewystarczająca. Obecnie krztusiec nadal jest przyczyną ciężkich zachorowań i umieralności wśród noworodków, a brak doszczepienia ciężarnej kobiety przyczynia się do minimalnego przekazania przeciwciał dziecku i ryzyka ciężkiego przebiegu oraz powikłań choroby do momentu podania pierwszej dawki szczepionki dziecku w drugim miesiącu życia.

Liczne międzynarodowe badania na przestrzeni ostatnich lat udowodniły bezpieczeństwo szczepienia na krztusiec w ciąży i brak negatywnego wpływu na płód oraz dalszy rozwój dziecka. Optymalny czas podania szczepionki na krztusiec ciąży przypada na okres pomiędzy 27. a 36. tygodniem.

Jakie szczepienia warto wykonać przed planowaną ciążą?

U kobiet planujących ciążę rekomendowane jest rozważenie wykonania kilku szczepień w zależności od tego, czy kobieta była już w przeszłości szczepiona i kiedy podano ostatnią dawkę szczepionki. Do chorób, które mogą stanowić potencjalne zagrożenie zarówno dla matki, jak i dziecka zaliczają się:

• grypa: dotyczy to przede wszystkim okresu, kiedy ciąża lub poród przypadają na okres sezonowych zachorowań, a zatem od jesieni do wczesnej wiosny,
• ospa wietrzna: obowiązują dwie dawki szczepionki podane w odstępie nie krótszym niż 6 tygodni,
• odra, świnka, różyczka (szczepienie łączone): obowiązują dwie dawki szczepionki w odstępie nie krótszym niż 4 tygodnie,
• WZW B: uzupełnienie w zależności od aktualnego miana przeciwciał lub podanie 3 dawek w schemacie 0-1-6 miesięcy,
• inne szczepienia, w zależności od ekspozycji, czyli np. na wypadek planowanej podróży.